Αδελφότητα Λιμνίων Πωγωνίου Ηπείρου

 

Περιεχόμενα

1. Γενικά Στοιχεία
2. Διοικητικά Όρια
3. Ονομασία 
      3.1 Περί... Λίμνης
      3.2 Προέλευση Ονομασίας Ζαραβίνα 
4. Παραπομπές
   
   

 

 

Γενικά Στοιχεία

 

Η Ζαραβίνα Ιωαννίνων είναι οικισμός της επαρχίας Πωγωνίου. Αποτελεί το πρώτο χωριό που συναντάται στην ιστορική και ακριτική επαρχία και διοικητικά, ανήκει μετά τη συνένωση Δήμων και Κοινοτήτων του ν. 3852/2010 (Σχέδιο Καλλικράτης), στο Δήμο Πωγωνίου. Παλαιότερα αποτελούσε Δημοτικό Διαμέρισμα του Δήμου Δελβινακίου ενώ αρχικώς και για 84 χρόνια, απ' την ένωση της Ηπείρου-το 1913-με την Ελλάδα, έως το 1997 που άρχισε η μαζική συνένωση Δήμων και Κοινοτήτων, αποτελούσε αυτοτελές ΝΠΔΔ ως Κοινότητα. Το 2020 ύστερα από πρωτοβουλία των κατοίκων του οικισμού και σε συνεργασία με τους απόδημους επανήλθε η αρχική της ονομασία έπειτα από 92 χρόνια μετονομασίας ως Λίμνη.

Βρίσκεται σε υψόμετρο 580 μ. και στην τελευταία απογραφή του 2011, κατέγραψε 99 κατοίκους. Το πιο κοντινό μεγάλο αστικό κέντρο είναι τα Ιωάννινα σε απόσταση 46 χλμ. ενώ παράλληλα απέχει από τα ελληνοαλβανικά σύνορα 18 χλμ. Απ' τους υπόλοιπους κοντινούς οικισμούς, η Σιταριά βρίσκεται σε απόσταση 6,9 χλμ, ακολούθως η Βήσσανη σε απόσταση 7,2 χλμ και τέλος, τα Κάτω Ραβένια σε απόσταση 7,4 χλμ.

 

 

Διοικητικά όρια

 

Η Κοινότητα (Ζαραβίνας), θεωρητικά, αποτελεί υποδιαίρεση (πρώτη βαθμίδα) της τοπικής αυτοδιοίκησης, σύμφωνα με το ισχύον καθεστώς και αντικατέστησε το Δημοτικό Διαμέρισμα του Σχεδίου "Καποδίστριας", το οποίο με τη σειρά του είχε καταργήσει την Κοινότητα ως ΝΠΔΔ.

Η συνολική έκταση της Κοινότητας ανέρχεται σε 10,05 km² και βρίσκεται στην καρδιά του Δήμου Πωγωνίου. Συνορεύει με 5 Τοπικές Κοινότητες, του Δελβινακίου και της Βήσσανης στα βόρεια-βορειοανατολικά, του Κρυονερίου και της Σιταριάς στα δυτικά και τέλος με την Κοινότητα των Κάτω Ραβενίων στα νότια, όπου τις χωρίζει ο Γορμός ποταμός. Το χαμηλότερο  σημείο της περιοχής συναντάται στο νότιο κομμάτι της κτηματικής περιφέρειας κοντά στη θέση Κόπρα στα 414 μ. και το υψηλότερο στα βόρεια, προς τη Ρονίτσα, όπου προσεγγίζει τα 930μ.

 

Πίν. 1 Η έκταση της Κοινότητας όπως αποτυπώθηκε στη διανομή του 1934

Α/Α	ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ή ΘΕΣΗ	ΤΕΜΑΧΙΑ ΔΙΑΝΟΜΗΣ	ΕΞΩΧΩΡΙΑ ΕΚΤΑΣΗ σε	ΕΚΤΑΣΗ σε m2
1	ΖΑΡΑΒΙΝΑ	1-819, 909-951, 980	-	9.651.627,73
2	ΒΑΡΚΟ (ΕΩΣ ΝΤΕΡΒΕΝΙ)	820-903	ΚΡΥΟΝΕΡΙ	102.421,15
3	ΚΟΥΜΑΣΙΑ	904-908	ΚΡΥΟΝΕΡΙ	279.156,62
4	ΑΓΙΟΙ	968	ΚΑΤΩ ΡΑΒΕΝΙΑ	2.456,56
5	-	969	ΚΑΤΩ ΡΑΒΕΝΙΑ	2.727,49
6	ΡΟΔΙΑ	970-972	ΚΑΤΩ ΡΑΒΕΝΙΑ	3.494,39
7	ΠΑΛΑΙΟΜΥΛΟΣ	973-975	ΚΑΤΩ ΡΑΒΕΝΙΑ	4.162,13
8	ΦΡΑΞΙΑ	976-979	ΚΑΤΩ ΡΑΒΕΝΙΑ	3.940,99
	ΣΥΝΟΛΟ			10.049.987,06

 

Σημ. Δεν περιλαμβάνονται το υπόλοιπο μέρος του κάμπου στο Βαρκό πάνω από το Ντερβένι που ιστορικά άνηκε στο Κρυονέρι καθώς και το κομμάτι (τεμάχια 952-967) που δόθηκε εξ ολοκλήρου στη Σιταριά με τον αναδασμό του 1997 παρόλο που τότε θεωρούνταν εκτάσεις του αγροκτήματος. Εδώ ο χάρτης εκείνης της διανομής. Εξωχώριες θεωρούνται οι εκτάσεις στα Κάτω Ραβένια και αυτές που αποδίδει το Κτηματολόγιο στο Κρυονέρι.

 

Εικ. 1 Τα όρια της Κοινότητας όπως απεικονίζονται στο Κτηματολόγιο

 

• Με μπλέ χρώμα δεξιά στο χάρτη, ο ποταμός Γορμός (Σύνορο με τα Κ. Ραβένια)
• Με πορτοκαλί χρώμα ο παλιός δρόμος, το ιστορικό ντερβένι (Σύνορο με το Κρυονέρι)
• Με γαλάζιο χρώμα ο ποταμός Νιζερός (Το-σημερινό-αυλάκι που βγαίνει όταν πλεονάζει το νερό της λίμνης)

 

 

Ευρισκόμενη ανάμεσα σε μία λίμνη και ένα ποτάμι, συμπεριλαμβάνονται στα όριά της, 2 Τοπία Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους, η λίμνη της Ζαραβίνας και η χαράδρα του Γορμού ποταμού με τη μισή έκταση της Κοινότητας, 4,58 km² περίπου, να είναι ενταγμένη στο ευρωπαϊκό δίκτυο προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος NATURA-2000 (μαζί με τις γειτονικές περιοχές της κοιλάδας του Γορμού ποταμού, το δάσος της Μερόπης και το Ωραιόκαστρο), με υψηλή μάλιστα προτεραιότητα προστασίας και με κωδικό GR2130010 και την  υπόλοιπη έκταση να έχει χαρακτηριστεί ως βιότοπος CORINE (κωδικός A00100029).

 

Εικ. 2 Οι προστατευόμενες περιοχές

 

• Με βαθύ πράσινο χρώμα, η περιοχή NATURA
• Με θερμό χρωματισμό, ο βιότοπος CORINE
• Με ανοιχτό πράσινο χρώμα, η περιοχή απ' το Παληοχώρι και την Παναγιά μέχρι τη λίμνη, που είναι και NATURA και CORINE

 

Εικ. 3 Η θέση της κοινότητας εντός του Δήμου Πωγωνίου

 

Τα όρια της κοινότητας (τότε αγρόκτημα Ζαραβίνας), κατά τους παλαιότερους, περιελάμβανε τις κάτωθι τοπογραφικές θέσεις, τα εξωτερικά όρια των οποίων ενωμένα κατά τη νοητή ευθεία σχημάτιζαν το αγρόκτημα με τη λίμνη (σε παρένθεση η Κοινότητα με την οποία συνορεύουν) :

• Κόκκινο Λιθάρι (Βήσσανη)
• Λιθοσωργιά Ζώτου (Βήσσανη)
• Παληοκάλυβα (Βήσσανη)
• Λακκιά Γιάννη Έξαρχου (Βήσσανη)
• Αγρός Κόρδα (Βήσσανη)
• Καγιούνενα (Βήσσανη)
• Αλώνι του Ψεύδη (Δελβινάκι)
• Μεγάλη Λακκιά (Δελβινάκι)
• Κρανιά (Δελβινάκι)
• Λακκιά Παπα-Θύμιου (Δελβινάκι)
• Στάλος Μοναστηρίου (Δελβινάκι)
• Τάφος (μνήμα) Σάλιου (Δελβινάκι)
• Κληματαριά (Δελβινάκι)
• Δένδρο Συκής (Δελβινάκι)
• Νεζερός (Δελβινάκι)
• Επάνω Βρύση (Δελβινάκι)
• Λειμώνες του Σιέχη (Δελβινάκι)
• Χωρίο Δελβινακίου (Δελβινάκι)
• Μεγάλη Άμμος (Κρυονέρι)
• Μνήμα Ντερβενίου (Κρυονέρι)
• Κουμάσια, στην κορυφή (Κρυονέρι)
• Κούφαλο (Κρυονέρι)
• Βαθύ Αυλάκι (Σιταριά)
• Φτελιά του Τζιούρη (Σιταριά)
• Μούρσα του Σιούγκρου (Σιταριά)
• Κανάλες Μοναστηρίου (Σιταριά)
• Ποταμός Γορμός (Κ. Ραβένια)
• Παληοποταμιά (Κ. Ραβένια)
• Μπουντρούμι του Ποταμού (Κ. Ραβένια), όπου και κατέληγαν ξανά στο Κόκκινο Λιθάρι

 

Μετά την προσάρτηση της Ηπείρου στην Ελλάδα, έγινε το 1926 απαλλοτρίωση υπέρ του ΣΑΑΚ Ζαραβίνας (Συνεταιρισμός Αποκαταστάσεως Ακτημόνων Καλλιεργητών) με την υπ' αριθμ. 16/1926 απόφαση της Επιτροπής Απαλλοτριώσεων Ιωαννίνων όπου και επανακαθορίστηκαν (ουσιαστικά έμειναν περίπου ίδια) τα όρια του αγροκτήματος (Κοινότητας). Για την ιστορία να σημειώσουμε ότι απ' τα -τότε- 10.897 (!) στρέμματα της Κοινότητας, εξαιρέθηκαν τα 3.117 (28,6%) που μεταξύ άλλων συμπεριελάμβαναν και τη λίμνη, που παρέμειναν... ιδιωτική περιουσία της γνωστής οικογένειας από τη Βήσσανη καθώς και της Μονής Αλεξάνδρου...

 

 

Εικ. 4 Σημαντικότερες τοποθεσίες & Δραστηριότητες 

 

 

 

 

 

Ονομασία

 

• Περί... Λίμνης

Η -παλαιά- ονομασία του χωριού αποτελούσε νεοελληνική προίκα. Το χωριό ήταν, είναι και θα είναι γνωστό τόσο σε όλους εμάς όσο και σε όλους τους Πωγωνήσιους ως Ζαραβίνα. Η ονομασία Λίμνη αποδόθηκε το 1928 από το-τότε-ελληνικό κράτος στα πλαίσια επαναβαπτισμού πλήθους οικισμών και περιοχών στις "Νέες Χώρες", δηλαδή των περιοχών της Ηπείρου, της Μακεδονίας, της Θράκης και των νησιών του ανατολικού Αιγαίου που προσαρτήθηκαν στην Ελλάδα μετά τους βαλκανικούς πολέμους. Έτσι αφού απελευθερώθηκαν οι κάτοικοι αυτών των περιοχών, ύστερα από λίγα χρόνια που δυσανασχέτισε η γραφειοκρατία με τις ξενικές ονομασίες, αποφάσισε να τις "απελευθερώσει" κι αυτές... Συγκεκριμένα με βάση το Φ.Ε.Κ.  81Α της 14.05.1928, στην επαρχία Πωγωνίου και στις όμορες περιοχές μετονομάστηκαν περισσότεροι απ' τους μισούς οικισμούς. 

  

 Eικ. 5 Απόσπασμα του ΦΕΚ με τη μετονομασία

 

 

Η οργανωμένη προσπάθεια εξελληνισμού ονομασιών περιοχών, είχε βέβαια ξεκινήσει από πολύ πρωτύτερα με το περίφημο διάταγμα  “περί συστάσεως επιτροπείας προς μελέτη των τοπωνυμίων τής Ελλάδος και εξακρίβωση του ιστορικού λόγου αυτών”. Φυσικά, μετά το τέλος των βαλκανικών πολέμων και με αιτιολογία... εθνικούς λόγους, οι ονομασίες οι οποίες δεν είχαν ελληνική ρίζα αλλά σλάβικη, τούρκικη κ.λπ. ή δεν ήταν εύηχες (για ποιούς;)  βρέθηκαν στο επίκεντρο. Το 1926 δόθηκαν οδηγίες από τον καθηγητή Στυλιανό Κυριακίδη για τη διαδικασία των μετονομασιών. Οι οδηγίες συνοψίζονταν στα παρακάτω:

 

1. οι μη ξενικές ονομασίες για κανέναν λόγο δεν έπρεπε να αλλαχθούν,
2. αν σωζόταν παλιότερη ονομασία, να δινόταν-οπωσδήποτε-προτίμηση σε αυτή,
3. αν η ονομασία ήταν εξακριβωμένη ξενική, η νέα ονομασία να συμβάδιζε με τη φύση του χωριού,
4. το νέο όνομα να είναι νεοελληνικό, λαϊκό και ευκολοπρόφερτο,
5. στη νέα ονομασία να βοηθούσε η παλιά, αν μπορούσε να μεταφραστεί,
6. να προτιμούνται τα απλά από τα σύνθετα ονόματα στις αγιωνυμίες,
7. να προτείνουν οι κάτοικοι περισσότερες ονομασίες ώστε η επιτροπή να μη δεσμευόταν από μία

 

Έτσι, και με τη συνεργασία δεκάδων δασκάλων, δημοσίων υπαλλήλων και άλλων λειτουργών δημιουργήθηκαν επιτροπές υπό το Νομάρχη της κάθε περιοχής ώστε να υποβληθούν εκθέσεις με τις νέες ονομασίες στην Επιτροπή Τοπωνυμιών για να αποφασίσει. Η διαδικασία ακολούθησε το γνωστό (νεοελληνικό) δρόμο με πολλούς από τους προαναφερθέντες είτε να αδιαφορούν, είτε να μην απαντούν προς σεβασμό στην ιστορία του τόπου τους, είτε-ακόμα χειρότερα-να απαντούν δίνοντας άσχετα εντελώς ονόματα χωρίς καμία προεργασία. 

 

Eικ. 6 Σχετικό  απόσπασμα για τις μετονομασίες της εφημερίδας Ελευθερία της 29.10.1928...

• ...με συστάσεις στους κατοίκους να συμμορφωθούν με τον νόμο και να μη χρησιμοποιούν τις "παλαιές" ονομασίες τους, καθώς οι αρχές...θα απορρίπτουν τις αιτήσεις τους...(κλασσική μέθοδος επιβολής πλαγίας οδού...)

 

Πηγή: Αδελφότητα Βησσανιωτών "Η Αρετή"

 

 

Αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής ελλείψει φαντασίας των νομοθετούντων και μνημείο προχειρότητας και ασχετοσύνης των λειτουργών της, ήταν η μισή χώρα να γεμίσει από Περιστέρια, Λίμνες, Μηλιές, Κεφαλόβρυσα και η άλλη μισή με ονομασίες "Αγίων". Ας δούμε τι αναφέρει μεταξύ άλλων κι ο Στέφανος Μπέττης για τη συγκεκριμένη ενέργεια στο βιβλίο του Ονοματολογία των χωριών Νομού Ιωαννίνων υπό την αιγίδα, μάλιστα, της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Ιωαννίνων του 1996 ¹:

 

...Και μετονομάστηκαν μεν τα χωριά, όσα μετονομάστηκαν, έτσι καθώς εν ολίγοις τα περιέγραψα αλλά τα νέα ονόματά τους παρά τα χρόνια που πέρασαν δεν κατόρθωσαν να μπουν στη ζωή και στη γλώσσα του λαού και θα εξακολουθήσουν να μένουν τέτοια για πολλά ακόμα χρόνια ίσως μερικά και στο διηνεκές. Τα βλέπουμε μόνο τα νέα ονόματα να φιγουράρουν στα δημόσια έγγραφα, στις ταμπέλες των υπεραστικών λεωφορείων ή στα στόματα κάποιων ξένων, που αγνοούν το παλιό τους όνομα. Οι κάτοικοί τους παρά ταύτα θα εξακολουθήσουν να λέγονται με το παλιό όνομα του χωριού και τώρα και στο εξής... Τα ξενικά τοπωνύμια και ξεχωριστά τα ονόματα των χωριών της περιοχής μας αποτελούν σημάδια ανεξίτηλα της διάβασης και εγκατάστασης αλλογενών λαών Σλάβων πρώτα, Βλάχων και Αλβανών, οι οποίοι λαοί έχασαν με τον καιρό σαν υποδεέστεροι πολιτισμικά την ταυτότητά τους και αφομοιώθηκαν με τον ντόπιο ελληνικό πληθυσμό για να απομείνουν τα χνάρια τους των πιο πολλών και ξεχωριστά των πρώτων μόνο σ' αυτά τα τοπωνύμια ή χωριωνύμια των οποίων η αλλαγή της ονομασίας αποτελεί φίμωση και παραχάραξη της ιστορίας με αρνητικές συνέπειες στη ζωή μας.

 

 

•  Προέλευση Ονομασίας Ζαραβίνα

 

Για την προέλευση της ονομασίας, υπάρχουν πολλές εκδοχές. Η πλειοψηφία αυτών προσδιορίζει την ονομασία ως σλαβική ή ως έχουσα σλαβική επίδραση, παρόλα αυτά αρκετοί είναι κι εκείνοι που εκφράζουν διαφορετική άποψη. Αρχικά να τονίσουμε ότι το χωριό απεικονίζεται τις περισσότερες φορές ως Ζαροβίνα, ενώ ανάλογα τους ξένους περιηγητές εμφανίζεται και ως Zarobina, Tserabina, Tsarabina, Gerovina, Tzervina κ.λπ.

 

Εικ. 7 Χάρτης του John Melish (1824) με αναφορά ως Gerovina 

 

 

Εικ. 8 Χάρτης του John Arrowsmith (1832) με αναφορά ως Zarovina 

 

Εικ. 9 Χάρτης του Joseph Grassl (1860) ως Tzervina (παρατηρείστε την αλλαγή του δρόμου)  

 

 

Όπως θα δούμε και παρακάτω, η ακριβής ονομασία είναι πολύ σημαντική καθώς ετυμολογικά μπορούν να δοθούν πολύ διαφορετικές ερμηνείες ακόμα και με την αλλαγή ενός μόνο γράμματος. Σε κάθε περίπτωση βάσει έγγραφων που ανάγονται στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, η γραπτή ονομασία φαίνεται ότι είναι Ζαροβίνα, όπου το ο αφομοιώθηκε σε α στη γλώσσα μας και στον προφορικό λόγο. Έχοντας υπόψη τα ανωτέρω, παραθέτουμε το σύνολο των ετυμολογικών προσεγγίσεων που έχουν γίνει, ενώ στο τέλος υπάρχει και η δική μας αναφορά.

 

α. Σλαβική Προέλευση

 

Η πλειοψηφία των μελετητών που θεωρούν την ονομασία σλαβική έχουν ως πηγή τον - γενν. στη Ρωσία - Γερμανό γλωσσολόγο Max Vasmer. Ο Vasmer στο έργο του "Οι Σλάβοι στην Ελλάδα", στη μόνη μέχρι σήμερα - παρά τις αδυναμίες της- μελέτη, συνολικής καταγραφής σλαβικών τοπωνυμιών στη χώρα μας αναφέρει τη Ζαραβίνα ανάμεσα στα 412 τοπωνύμια της Ηπείρου, που θεωρεί ο ίδιος ως σλαβικά ² και καταπιάνεται με 2 ετυμολογικές επεξηγήσεις. Αρχικά με το Žeravina, (βουλγάρικα: Žeravna, Žeravino) που προέρχεται από τις νοτιο-σλαβικές λέξεις žeravь, žeravlь ή жѐра̄в στα κυριλλικά, δηλαδή ζεράβ που σημαίνει "γερανός", το πτηνό, άρα προφανώς τόπος με γερανούς ³ (βέβαια για να μεταφερθεί ως τόπος λογικά θα έπρεπε να υπήρχε κατάληξη της ονομασίας σε -οβο και όχι σε -ινα ⁴). Η βασική μορφή αυτής της εκδοχής, κατά τον Vasmer, είναι μάλλον το Ζeravьna (Ζεραβ'να) με την κατάληξη να μην είναι -vīna και με το "ε" της πρώτης συλλαβής να αφομοιώθηκε στη γλώσσα μας ως "α".

Η άλλη εκδοχή, η οποία είναι προτιμότερη (το σημειώνει κι ο ίδιος άλλωστε) και την αποδέχεται η πλειοψηφία των ερευνητών, έχοντας ως βάση το Ζαροβίνα, θεωρεί ότι προέρχεται από τη συμπροφορά της σλαβικής πρόθεσης Ζa που σημαίνει "πίσω" και τo τοπωνυμικό Rοvьna (από το πρωτοσλαβικό Rοvь που σημαίνει τάφρος/κανάλι/αυλάκι/λάκκος και την επιθ. κατάληξη -ьna).  Και σ' αυτή την περίπτωση, βλέπουμε ότι ο Vasmer θεωρεί ότι η ονομασία είναι  Zarovьna (Ζαροβ'να- καμία αναφορά στην κατάληξη -βίνα) ενώ αντίστοιχα το "ο" της δεύτερης συλλαβής αφομοιώθηκε ως "α". Συνεπώς, Ζαραβ'να (εξού και Ζαραβ'νιώτες) = πίσω από την τάφρο, το λάκκο, δηλαδή πίσω από τη λίμνη Ζαραβίνας, όπως πολύ εύστοχα σημειώνει κι ο Κώστας Οικονόμου στο εξαιρετικό του έργο, Οικωνύμια του Νομού Ιωαννίνων, που φανταζόμαστε δεν γνώριζε ότι το χωριό ήταν-πιθανότατα-ακριβώς πίσω από τη λίμνη στο παρελθόν, κάτι που θα ενίσχυε ακόμα περισσότερο αυτή την εκδοχή ⁵. Έχοντας υπόψη το Παληοχώρι, θα μπορούσαμε βεβαίως να το επεκτείνουμε και να πούμε πίσω απ' τ' αυλάκι εννοώντας το Νιζεραύλακο που χύνεται στο Γορμό, αλλά όπως και να 'χει, η συγκεκριμένη επεξήγηση δείχνει απολύτως ολοκληρωμένη και έρχεται σε πλήρη συνάφεια με τη μορφολογία της περιοχής. 

Στο σημείο αυτό να αναφέρουμε ότι o Vasmer θεωρείται απ' τους πιο αξιόπιστους σλαβολόγους, παρόλα αυτά το έργο του έχει δεχθεί κριτική τόσο διότι δημοσιεύθηκε το 1941, την περίοδο του Ναζισμού (κάποιοι κύκλοι θεωρούν ότι δείχνει ανεξήγητο ενδιαφέρον για την Ελλάδα...) όσο και γιατί, λανθασμένα, αναφέρει ορισμένα τοπωνύμια ως σλαβικά ενώ μπορούν να εξηγηθούν στα ελληνικά.

Μια διαφορετική προσέγγιση επιχείρησε να κάνει ο Yordan Zaimov της Βουλγαρικής Ακαδημίας Επιστημών. Έχοντας κατά νου το Tserabina, θεώρησε ότι προέρχεται από το σλαβικό cerь που σημαίνει "η δρύς", συνεπώς Cerov-ina θα είναι ο τόπος όπου φύονται δρυς ⁶. Και αυτή η ερμηνεία συνάδει με τη μορφολογία της περιοχής ωστόσο μάλλον δεν πρέπει να έχει βάση και να οφείλεται όπως είπαμε και παραπάνω στη μεταφορά του γράμματος z σε ts.

Από τους Ηπειρώτες λόγιους και συγγραφείς, ο πρώτος που επιχείρησε να εξηγήσει ετυμολογικά την ονομασία Ζαραβίνα ήταν ο Ζαγορίσιος Ιωάννης Λαμπρίδης, το 1886, θεωρώντας ότι προέρχεται από το "Ζιάρ" (πρωτοσλαβικό žarъ, βουλγ. жар = φωτιά/πυρ/θερμό) που σημαίνει ανθρακιά, πυρκαγιά ⁷ κι αυτό διότι η γύρω περιοχή ήταν (όπως και είναι) γεμάτη από δάση όπου φτιάχνονταν ξυλάνθρακες άρα καρβουνότοπος. Την άποψη του Λαμπρίδη υπενθύμισε αργότερα κι ο Βησσανιώτης Σπύρος Στούπης ⁸ θεωρώντας τη πολύ πιθανή, αν και ο ίδιος σε άλλο σημείο στο έργο του, την επεξηγεί διαφορετικά ότι προέρχεται από το αλβανικό ζοροβίνε που σημαίνει το αλαργινό, το μακρυνό ⁹. 

 

β. Εκσλαβισμός ελληνικής ονομασίας

 

Η συγκεκριμένη άποψη εκφράζεται από τον Ηπειρώτη Λόγιο και Συγγραφέα, Παναγιώτη Αραβαντινό (1811-1870), όπου στον β΄τόμο του απ' τη Χρονογραφία της Ηπείρου που παραθέτει μεταξύ άλλων και στατιστικά στοιχεία της περιόδου μεταφράζει την ονομασία Ζαροβίνα σε Καισαρόχωρον ¹⁰. Η παραπάνω αναφορά βασίζεται προφανώς σε παρετυμολογία προς το σλαβικό carь => cěsarь, το οποίο σημαίνει Αυτοκράτορας (Καίσαρας), τσάρος.  Η ετυμολογία του Αραβαντινού πηγάζει από την πεποίθησή του ότι οι σλαβικές ονομασίες της περιοχής εμφυτεύθηκαν και επεβλήθησαν κατά τη βουλγαρική κατάκτηση προ του 9ου αι. μ.Χ., δεν τις δημιούργησαν οι ίδιοι αλλά προϋπήρχαν και ότι αυτές μεταφράστηκαν ή παραφράστηκαν στη γλώσσα τους ¹¹. Την άποψη του Αραβαντινού δεν τη δέχεται ο Vasmer, ενώ ο Στ. Μπέττης, μάλιστα, τον κατηγορεί ότι έβλεπε όλα τα ξενικά τοπωνύμια με ρίζα ελληνική κι ότι έπασχε από την αρρώστια της εποχής, την... οξεία Φαλμεραϋρίτιδα ¹². (Jakob Philipp Fallmerayer, Αυστριακός πολιτικός-ιστορικός. Στη δεκαετία του 1830 είχε διατυπώσει την άποψη ότι οι Νεοέλληνες δεν έχουν καμία σχέση με τους αρχαίους Έλληνες που εξαφανίστηκαν παντελώς κατά τις σλαβικές επιδρομές του 6ου-8ου αιώνα και προέρχονται από Σλάβους κατά κύριο λόγο, ξεσηκώνοντας κύμα αγανάκτησης στους Έλληνες Λόγιους της εποχής. Χαρακτηριστικό είναι ότι το βιβλίο του μεταφράστηκε μόλις το 2002...). 

  

Eικ. 10 Σχετικό απόσπασμα από τη Χρονογραφία της Ηπείρου 

 

 

Η τελευταία ετυμολογική προσέγγιση και πολύ πρόσφατη (2015), προέρχεται από τον συντοπίτη Βασίλη Μήτση, απ' το Κρυονέρι, ο οποίος εξέτασε την ονομασία:

• ως εδαφολογικό τοπωνύμιο που προσδιορίζει πεδινή τοποθεσία [σερβοκρ. zaravan (-vna)] στην οποία συνέβη κάποιο συνταρακτικό φαινόμενο (σερβοκρ. zarivanje = θάψιμο, βύθισμα - βλ. κι αναφορές Pouqueville για ηφαίστειο στην ενότητα της Λίμνης Ζαραβίνας)
• ως φυτωνυμικό τοπωνύμιο που προσδιορίζει παραλίμνια τοποθεσία με καλαμιώνες (ιταλ. zerbino = ψάθα)
• ως μυθολογικό τοπωνύμιο που αποτελεί κατάλοιπο λατρείας αρχαίων ελληνικών θεοτήτων (Πυρίφοιτος Περσεφόνη, Ερεβέννη, Εκάτη, Πυρσογενής Διόνυσος, Οίνωψ, Σάραπης)

και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η ονομασία Ζαραβίνα δεν είναι σλαβική αλλά προέρχεται από εκσλαβισμό συναφών λατρευτικών τίτλων από αρχαίες ελληνικές θεότητες κι ότι η μετονομασία του χωριού Ζαραβίνα σε Λίμνη ήταν ενέργεια βεβιασμένη που σβήνει ή ξεπουλά την ιστορία του τόπου μας ¹³.

 

γ.  Σύνοψη - Συμπεράσματα

 

Είναι γνωστό ότι η επιστήμη της Γλωσσολογίας έχει βρεθεί κατά καιρούς παγκοσμίως, στο επίκεντρο αντιπαράθεσης διαφόρων εθνικιστικών κύκλων, εξυπηρετώντας συγκεκριμένους σκοπούς. Πολλές φορές μάλιστα, η ευθύνη βαραίνει τους ίδιους τους Γλωσσολόγους. Χωρίς να είμαστε σε θέση να εξακριβώσουμε, ποιά εκδοχή αντικατοπτρίζει και την πραγματικότητα για την προέλευση της ονομασίας (δεν έχουμε και τις απαραίτητες γνώσεις άλλωστε...) σημειώνουμε τα εξής:

1. Είναι γνωστό ότι σλαβικά φύλα, εγκαταστάθηκαν στην Ήπειρο από τον 6ο-8ο αι. μ.Χ., ενώ κατέβηκαν μέχρι και την Πελοπόννησο, αργότερα.
2. Τα περισσότερα τοπωνύμια φαίνεται ότι προέρχονται από εκείνη την περίοδο και όχι απ' την ύστερη-σύντομη-παρουσία των Σέρβων κατά το δεύτερο ήμισυ του 14ου αιώνα.
3. Τα φύλα αυτά, εγκαταστάθηκαν κατά κύριο λόγο σε ορεινές ή ημιορεινές περιοχές (το αποδεικνύει και η πληθώρα σλαβικών τοπωνυμιών σε τέτοια μέρη) όπου η Βυζαντινή άμυνα ήταν λιγότερο αποτελεσματική καθότι ο πλούτος συγκεντρώνονταν κυρίως σε πεδιάδες και ακτές.
4. Στην πλειονότητά τους ήταν γεωργοί-κτηνοτρόφοι ενώ τα τοπωνύμιά τους χαρακτηρίζονταν από την καθημερινότητά τους, τη φύση κ.λπ. ενώ δεν υπάρχουν αναφορές για τοπωνύμια που σχετίζονται με θρησκευτικό περιεχόμενο ή αφηρημένες έννοιες.
5. Οι περισσότεροι εξ αυτών αφομοιώθηκαν, διότι διαφορετικά δε θα είχαν χάσει την ταυτότητά τους και
6. Πολλά σλαβικά τοπωνύμια δεν αποτελούν πρωτογενείς σλαβικές ονοματοθεσίες αλλά δευτερογενείς σχηματισμούς που δόθηκαν από τρίτους (Έλληνες, Βλάχους, Αλβανούς κ.λπ)

(Περισσότερα, αναφορικά με τη σλαβική διείσδυση στην Ελλάδα μπορείτε να δείτε εδώ, όπου παρατίθεται ένα εξαιρετικό απόσπασμα από το βιβλίο της Μαρίας Νυσταζοπούλου Πελεκίδου, «όψεις της Βυζαντινής Κοινωνίας 8», Ιδρύματος Γουλανδρή-Χόρν, 1993.)

 

Απ' τις εκδοχές που αναφέρθηκαν συνοψίζουμε στα εξής:

• Τόπος με γερανούς, προερχόμενο από το Ζεραβίνα,
• Πίσω από την τάφρο, προερχόμενο από το Ζαροβίνα,
• Τόπος όπου φύονται δρύς, προερχόμενο από το Ζεροβίνα (z>ts) ή Τσεροβίνα,
• Ανθρακιά ή καρβουνότοπος, προερχόμενο από το Ζ(ι)αραβίνα
• Καισαροχώρι, προερχόμενο από το Ζαροβίνα (z>ts) ή Τσεροβίνα

 

Έχοντας υπόψη τα ανωτέρω εκτιμούμε, όπως και οι περισσότεροι Ερευνητές, Γλωσσολόγοι, ότι η άποψη του Vasmer για τόπο που είναι πίσω από την τάφρο, λάκκο κλπ δείχνει να είναι και η πιο ορθή.

Παρόλα αυτά δε θα μπορούσαμε να παραλείψουμε και την εκδοχή, που είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη σε μας τους Ζαραβινιώτες, ότι η ονομασία Ζαραβίνα, αποτελεί κάποιου είδους παράφραση της σλαβικής (σέρβικης) φράσης "Добрο вина" (Dobrο vina, ντομπρο βίνα) που σε ελεύθερη μετάφραση σημαίνει "Καλό κρασί-α". Λαμβάνοντας υπόψη ότι η περιοχή είχε μέχρι πρόσφατα αμπέλια λίγο πιο έξω απ' τον οικισμό, ίσως και να είναι μια σημαντική ένδειξη προέλευσης της ονομασίας. Βέβαια ετυμολογικά το πρώτο συνθετικό Добрο είναι δύσκολο να παραφραστεί σε Ζαρα, εδώ όμως έρχεται ο Alexandr Shaposhnikov της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών ¹⁴ να μας βγάλει απ' τη δύσκολη θέση και να μας δώσει την επιστημονική κάλυψη που ψάχνουμε αναφέροντας, μεταξύ άλλων, το βουλγ. жара-вина (ζάρα-βίνα) που αποδίδεται ως θερμά κρασιά [δηλαδή αυτά που έχουν μεγάλη περιεκτικότητα σε αλκοόλ, συνεπώς (τα)... καλά κρασιά!!!]...

 

Νομίζουμε ότι ο κατάλογος είναι μεγάλος, ας κρατήσει λοιπόν ο καθένας την εκδοχή που του αρέσει...

 

 

Παραπομπές

1. Μπέττης Στέφανος, Ονοματολογία των χωριών Νομού Ιωαννίνων, Ιωάννινα 1996, σελ. 114-116
2. Max Vasmer, Die Slaven in Griechenland, Berlin, 1941 (Απόσπ. γερμ.) 
3. Συμεωνίδης Χαράλαμπος, Ετυμολογικό λεξικό των Νεοελληνικών Οικονυμιών, λ. 5448
4. Μπέττης Στέφανος, Ονοματολογία των χωριών Νομού Ιωαννίνων, Ιωάννινα 1996, σελ. 14, 177
5. Οικονόμου Κώνσταντίνος, Τα Οικωνύμια του Νομού Ιωαννίνων-Γλωσσολογική Εξέταση, Ιωάννινα 2002, σελ. 113-114
6. Zaimov Iordan, Beitrag zur Erforschung der bulgarischen geographischen Namen in Griechenland. In: Ztschr. f. Balkanologie 11 (1975), Η. 1, σελ. 115
7. Λαμπρίδης Ιωάννης, Πογωνιακά (ανατύπωση), Εκδόσεις "Η Νέα Φωνή του Πωγωνίου", Ιωάννινα 1994, σελ. 7,8 
8. Στούπης Σπύρος, Πωγωνησιακά και Βησσανιώτικα, 2η Έκδοση, Εκδόσεις Δωδώνη 2003, Α' Τόμος, σελ. 111-112
9. Στούπης Σπύρος, Πωγωνησιακά και Βησσανιώτικα, 2η Έκδοση, Εκδόσεις Δωδώνη 2003, Α' Τόμος, σελ. 26
10. Αραβαντινός Παναγιώτης, Χρονογραφία της Ηπείρου: των τε ομόρων ελληνικών και ιλλυρικών χωρών διατρέχουσα κατά σειράν τα εν αυταίς συμβάντα από του σωτηρίου έτους μέχρι του 1854, Αθήνα, Τόμος Β', σελ. 366
11. Στούπης Σπύρος, Πωγωνησιακά και Βησσανιώτικα, 2η Έκδοση, Εκδόσεις Δωδώνη 2003, σελ. 111
12. Μπέττης Στέφανος, Πωγωνησιακά και Βησσανιώτικα, 2η Έκδοση, Εκδόσεις Δωδώνη 2003, σελ. 169
13. Μήτσης Βασίλειος, Κρυονέρι Πωγωνίου Ιστορία-Τοπωνύμια-Γλωσσάρι, Κρυονέρι, 2015, σελ. 209-211
14. Shaposhnikov Alexander, Materials for the Etymological Dictionary of Slavic Antiquities of Greece III, Russian Language Institute of the Russian Academy of Sciences, σελ. 13 (pdf, ρωσ.)